Gister mocht ik de rechtszaak tussen Martine Bakx en het ANP bijwonen in Rotterdam. Bakx had het ANP gedagvaard, omdat zij meent dat het ANP haar in 2018 op onjuiste gronden dagvaardde voor het gebruik van een foto. Deze foto stond in een werkstukje van haar 9-jarige dochter en dat had zij uit moederlijke trots op een van haar blogjes gepost. Zij had daarbij geen winstoogmerk voor ogen, en ook droeg de foto niet bij aan marketing voor haar eigen dienstverlening. Het werkstuk ging over legbatterijen, Bakx handelde toen in verkleedkleren; op geen enkele manier hielden die twee onderwerpen met elkaar verband.
Toch meende het ANP (toen onder de naam Hollandse Hoogte) dat zij een fiks bedrag moest betalen. Bakx liet zich dagvaarden in de hoop dat de rechter ook wel zou inzien dat een bedrag van 350,00 euro niet-proportioneel was voor een foto die bij aanschaf van een licentie nog geen 10,00 euro had moeten kosten. Omdat Bakx niet thuis was in het procesrecht, had zij deze bewijzen niet tijdig genoeg ingeleverd, en haalde zij bakzeil bij de rechtbank. Ze moest niet alleen het gevorderde bedrag betalen, maar ook de proceskosten. Bakx was flabbergasted en stak dat tijdens de zitting niet onder stoelen of banken, hoe kon dit bestaan? Het ergste nog vond ze dat de rechter haar toewierp dat ze zich gedroeg alsof de wet niet voor haar gold. Bakx twitterde haar grieven en toen bleek dat ze lang niet de enige gedupeerde was. Er zijn talloze kleine ondernemers en stichtingen die een website bouwen of een blog schrijven voor hun hobby of werk en ineens geconfronteerd worden met een dreigbrief: de gebruikte foto's zouden geld kosten en er moet stevig betaald worden, omdat er anders een rechtelijke procedure volgt. Wat doe je dan? In de praktijk blijkt dat velen niet weten wat hun rechten zijn, dat ze schrikken van de sommatie en overgaan tot betaling om erger te voorkomen.
Zo is een heel verdienmodel ontstaan voor auteursrechtenorganisaties - Bakx noemt dat fototrollen - die onder het mom van 'fotografen helpen aan een rechtmatige vergoeding' het internet afspeuren naar 'onrechtmatig gebruik'. Daarbij wordt lang niet altijd in ogenschouw genomen dat veel foto's publiek domein zijn (oude foto's, foto's van NGO's, Creative Commons) en dat als je foto's gebruikt voor onderwijs of niet-commerciële doeleinden, je niet bang hoeft te zijn voor schadeclaims. ANP presteert het zelfs om foto's die op internet staan en juist bedoeld zijn om te verspreiden vanwege educatieve doeleinden, op te nemen in hun beeldbank en het gebruik ervan te beboeten. In 2019 bleek bijvoorbeeld twee keer dat zij dit onterecht met NASA-foto's deden.
Los van de claimbusiness die met name kleine ondernemers en stichtingen treft (die hebben geen juridische afdeling) is het ook nog maar de vraag of alle claims inderdaad ten goede komen aan de fotografen en niet alleen aan de auteursrechtclubs en hun raadsheren en -vrouwen. Daar ging de zaak van Bakx over. Bakx hoopt op een uitspraak waarmee het verdienmodel dat is ontstaan rond digitale producties een tik op de vingers krijgt.
Uiteindelijk hoopt Bakx op een faire en proportionele gang van zaken rond auteursrecht. Tot die tijd staat zij gedupeerden bij voor 50,00 euro per zaak en schrijft zij een boek waarin tips staan hoe je je tegen fototrollen kunt weren. We zijn er trots op dat boek medio 2025 uit te geven!